Een satirisch theaterstuk over ethische dilemma’s op de wetenschappelijke werkvloer. Op initiatief van De Jonge Akademie speelt Science Theater Pandemonia ‘Gewetenschap’ over de grijze gebieden van de wetenschappelijke ethiek. Dus niet over grote fraudekwesties die toch al uitgebreid in de media aan bod komen, maar over kleinere gewetensvragen die minder vaak ter sprake komen.

De tien leden van De Jonge Akademie die in 2013 zijn geïnstalleerd, interviewden alle 50 leden van De Jonge Akademie over ethische vraagstukken waar ze in hun leven als (succesvol) wetenschapper tegenaan lopen. Uit deze gesprekken zijn thema’s gedestilleerd die de basis vormen van Gewetenschap, dat op verschillende universiteiten wordt opgevoerd, gevolgd door een discussie met het publiek.

We kijken mee op de werkvloer van professor Karin, postdoc Jeroen en kersverse PhD student Lotte. We zien hoe Lotte als een eendje tevergeefs achter haar te drukke begeleiders aan loopt, omdat zij ‘nu echt even geen tijd hebben’. We zien hoe Jeroen voor zijn beursaanvraag ‘out of the box’ moet denken, maar wel in de hokjes van de geldschieter moet passen. En hoe bij ‘peer review’ gevoelens van wrok soms winnen van een objectieve beoordeling van de kwaliteit van het werk van een co(ncu)llega.
Ook statistisch goochelen blijkt aantrekkelijk. Lotte vindt dat niet mag. Hoe lang blijft een promovendus zo onbevangen en rechtschapen? Co-auteurschap, ook zoiets waar vooral de naïeve jongeling nog kritisch tegenover lijkt te staan.

Dit stuk over ‘dit niet geheel onrealistische beeld van de wetenschappelijke praktijk’ is bedoeld als karikatuur. Maar een goede karikatuur heeft veel trekken van de werkelijkheid. Diverse wetenschappers zeiden dan ook naderhand dat ze de meeste thema’s en situaties erg herkenbaar vonden en helemaal niet erg overdreven.
Dat is de kracht van Gewetenschap. Het gaat over situaties waarvan je voelt dat ze niet helemaal kloppen, maar die om je heen regelmatig voorkomen. Situaties waar maar weinig vraagtekens bij worden gezet.
In de discussie kwamen allerlei stressfactoren voorbij die je in hoekjes kunnen drukken waar je kritische ik eigenlijk niet wil zijn. Met stip op de eerste plaats: teveel taken op de ‘to do-lijst’ (allemaal met hoge prioriteit) in combinatie met te weinig geld of mankracht. Iemand in de zaal gaf echter ook aan teveel subsidiegeld te hebben, waardoor ze geen tijd had om onderwijs te geven. ‘Daarmee ontzeg je studenten dus onderwijs van een knappe kop als jij’, merkte discussieleider wetenschapsfilosoof Herman de Regt op. De terugkerende conclusie was: je kunt niet alles. Maar het wordt wel van onderzoekers verwacht.
Een centraal thema blijkt ook de moeilijk te bewaren balans tussen de eigen carrière en het algemeen wetenschappelijk belang (inclusief het goed functioneren van de universiteit, de afdeling, een onderzoeksgroep). Dat gaat niet altijd goed. De zaal leek het eens over dat Het Systeem egoïstisch gedrag in de hand werkt; je wordt nou eenmaal meer afgerekend op of beloond voor de impact van je artikelen dan op in hoeverre je je hebt ingezet voor een succesvolle open dag.

Met Gewetenschap wil De Jonge Akademie bijdragen aan een klimaat waarin wetenschappers en beleidmakers elkaar scherp houden op integer wetenschappelijk gedrag. In haar afsluitende woorden zei Rianne Letschert, hoogleraar Internationaal recht en Victimologie aan de universiteit van Tilburg en Jonge Akademielid en daarom gastvrouw van deze middag ‘wanneer je een keuze maakt, heb je dus een keuze. De uitdaging is om aan de goede kant te blijven’.

Op een luchtige manier brengt Gewetenschap veel stof tot nadenken. Jammer daarom dat de opkomst matig was; velen zullen dit niet aan hun al te lange takenlijst hebben kunnen of willen toevoegen. Reflectie wordt niet beloond.

Het goede nieuws is dat jij het nog wel kunt zien. Science Theater Pandemonia speelt het treffende, relevante Gewetenschap nog op een aantal universiteiten, en mogelijk wordt de lijst nog uitgebreid.

Foto: Rianne Letschert