Verstoorde perceptie van het lichaam leert de ziel begrijpen
Veel mensen zijn voor het eerst in aanraking gekomen met de wondere wereld van hersenaandoeningen door Oliver Sacks’ bekende boek ‘De man die zijn vrouw voor een hoed hield’ (DMDZVVEHH). Deze Britse neuroloog (overleden in 2015) beschreef de meest bizarre symptomen van neurologische patiënten. Als zelfverklaard neurofiel fascineert het me dat de meest vreemde en vaak onvoorstelbare ervaringen en gedragingen volkomen logisch en verklaarbaar zijn, als je weet waar in het brein zenuwschade zit.
Toen ik in een recensie las dat ‘een nieuwe Oliver Sacks’ was opgedoken, werd ik dan ook nieuwsgierig. Inderdaad beschrijft de Indiase wetenschapsjournalist Anil Ananthaswamy in ‘De man die er niet was’ ook allerlei patiënten met hersenaandoeningen. Van mensen die zichzelf ten overstaan van de neuroloog – bij vol bewustzijn – hersendood verklaren, tot mensen die een been willen laten amputeren omdat het niet als van hen voelt, tot het bekendere links-neglect, waarbij patiënten alles links in hun gezichtsveld negeren en bijvoorbeeld alleen de rechterkant van hun bord leegeten (de oplossing is om het bord 180° te draaien).
Van DMDZVVEHH herinner ik me behalve dat ik het fascinerend vond, ook een lichte teleurstelling tijdens het lezen omdat niet werd uitgelegd waar in de hersenen het probleem zat bij de beschreven patiënten. Ananthaswamy meldt dit wel (leuk om je eigen kennis van het brein te staven) en legt aan de hand van de aandoeningen uit wat we weten over hoe hersenfuncties zijn opgebouwd en aan welke hersengebieden ze worden toegeschreven.
En hij gaat verder – het is ook een filosofische verhandeling. Door de keuze van de beschreven aandoeningen focust hij namelijk op verstoorde ervaringen van het zelf. Die stoornissen stellen onderzoekers in staat om een afzonderlijk aspect van de aard van het zelf te bestuderen. Ananthaswamy beschrijft hoe de huidige inzichten over het zelf tot stand zijn gekomen en welke nieuwe vragen die constateringen vervolgens oproepen. Zowel denkbeelden van Oosterse als Westerse filosofen komen langs.
Ananthaswamy reist stad en land af om patiënten, hun naasten en hun artsen te ontmoeten. Na beschrijving van de vaak bizarre symptomen en de impact ervan op de levens van de getroffenen, filosofeert hij wat dit ons leert over het zelf.
Er is een ontzettend breed spectrum van verstoorde percepties van het lichaam. Bijvoorbeeld in geval van een fantoomledemaat, voelt een patiënt wat er niet is. Of iemand die zichzelf vanaf elders observeert bij een buitenlichamelijke ervaring. Je kunt ook je eigen dubbelganger tegen (denken te) komen. Dat kan de indruk wekken dat lichaam en geest gescheiden zijn. Maar er zijn ook veel voorbeelden die juist benadrukken hoe belangrijk onze perceptie van ons lichaam bepaalt hoe we ons geestelijk voelen. Niet in het minst voor de man die als gevolg van een dubbelgangerervaring zo wanhopig werd van het gevoel dat zijn zelf niet overeenkwam met zijn lichaam, dat hij van vier hoog uit een gebouw sprong, in een poging zijn ik en zijn lichaam te herenigen (hij was niet suïcidaal. De man bleek een tumor in zijn linker slaapkwab te hebben welke epileptische aanvallen en de bizarre ervaringen tot gevolg had. Hij landde trouwens op een struik en overleefde zijn val).
De beschrijving van de verschillende soorten informatie zorgen voor een prettige afwisseling. Ook als je minder geïnteresseerd bent in de neurobiologische uitleg of de filosofische uiteenzettingen, laat een wat luchtigere patiëntbeschrijving nooit lang op zich wachten. Sowieso is het soepel geschreven, zodat ook de meer technische delen goed te volgen zijn.
Voor iemand (zoals ondergetekende) die redelijk thuis is in de neurowetenschappen, had dit boek voldoende nieuws te bieden. Het verkennen van de ziel aan de hand van fysieke aandoeningen vind ik een originele insteek. Interessant!
De man die er niet was – een reis door het brein
Anil Ananthaswamy
Meulenhoff Uitgeverij
Vertaling: Merel Leene
Publicatiedatum: 17-09-2016
Pagina’s: 320
ISBN: 9789029091527
Deze recensie verscheen op 1 maart 2017 ook op SciencePalooza.nl