Net nu eiwitrijke diëten zoals het Paleo- en Atkinsdieet een opleving doormaken, worden de mooie beloftes over hun gezondheidseffecten ontkracht. Terwijl menig, vaak zelfbenoemde gezondheidsfreak het mandje in de eko-supermarkt vulde met peulvruchten, biologisch scharrelvlees en dito eieren, publiceerde een groep internationale wetenschappers begin maart in Cell Metabolism dat een eiwitrijk voedingspatroon niet altijd leidt tot een lang en gezond leven. Volgens allerlei websites val je er van af, maar nu blijkt dat je mogelijk minder lang plezier hebt van je strakke lichaam. Voor sommige eiwitfans ligt kanker op de loer.

De onderzoekers vroegen ruim 6000 volwassenen ouder dan 50 jaar naar hun voedingspatroon. Op basis van het percentage energie dat ze dagelijks uit eiwitten halen werden ze ingedeeld in groepen met lage (<10%), matige (10-19%) of hoge (>20%) eiwitconsumptie. Vervolgens werd maximaal 18 jaar bijgehouden wanneer en waaraan de proefpersonen overleden.

Mensen tussen de 50 en 65 met een hoge eiwitinname bleken een ongeveer vier keer hoger risico te hebben om te sterven aan kanker dan mensen die weinig eiwitten aten; een sterfterisico zo groot als dat van roken. De kans op doodgaan door andere oorzaken dan kanker was in mindere mate verhoogd. Deze effecten bleken grotendeels te wijten aan consumptie van dierlijke eiwitten, uit bijvoorbeeld vlees, melk en kaas. Eiwitfans die voornamelijk plantaardige eiwitten aten, liepen geen extra risico om vroeg te sterven.

Bij mensen ouder dan 65 was iets anders aan de hand: hoge consumptie van eiwitten, ongeacht de bron, gaf in deze leeftijdsgroep juist bescherming tegen sterven aan kanker of andere oorzaken.

Het risico op sterfte was in de leeftijdscategorie van 50 tot 65 nog hoger als mensen behalve een hoge eiwitconsumptie ook hoge niveaus van het groeihormoon IGF-1 hadden. IGF-1 vermindert doorgaans met oplopende leeftijd. Die daling wordt deels verantwoordelijk gehouden voor een kwetsbaarder gestel. Maar IGF-1 is ook in verband gebracht met een grotere vatbaarheid voor kanker. Wellicht bepaalt leeftijd wat het effect is van de IGF-1 hormoonspiegel. Mogelijk beschermt een eiwitrijk dieet op hogere leeftijd juist tegen een zwakker wordend lichaam, doordat IGF-1 op peil blijft.

Een nadeel van dergelijke observerende studies, is dat ze niets vertellen over oorzakelijke verbanden. Proefdieronderzoek biedt hiertoe meer mogelijkheden, omdat de omstandigheden van de beesten relatief goed kunnen worden beheerst. Dat geeft minder verstorende factoren, die bij humaan onderzoek vaak de conclusie afzwakken.

De onderzoekers keken daarom naar tumorontwikkeling in muizen op diëten met verschillende eiwitgehaltes. Een lagere eiwitinname remde de ontwikkeling van tumoren, in vergelijking tot een eiwitrijk dieet, zelfs wanneer tumorcellen onderhuids werden aangebracht. De onderzoekers speculeren daarom dat eiwitconsumptie doorslaggevend is in het wel of niet doorontwikkelen van voorstadia van kanker tot kwaadaardige tumoren. De resultaten van de muizenexperimenten suggereerden ook dat de relatie tussen eiwitconsumptie en kanker grotendeels via IGF-1 verloopt. Bovendien waren oude muizen net als oude mensen beter af met hoge eiwitconsumptie dan met een eiwitarm maaltje.

De auteurs concluderen dat dagelijks 0.7-0.8 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht een gezonde aanbeveling is voor mensen tot een jaar of 65. De gemiddelde Paleo-adept zal dit maar karig vinden. Boven de 65 jaar waarschuwen de onderzoekers voor een tekort aan eiwitten. Het Voedingscentrum geeft hetzelfde advies aan volwassenen, maar doet geen specifieke aanbeveling voor ouderen. Met name plantaardige eiwitten eten lijkt gunstig op alle leeftijden. Puntje voor de vegetariërs.

Het internet staat vol levendige discussies tussen mensen die de word-supergezond-beloftes met een korrel zout nemen en anderen die een gepredikte leefstijl volgen als ware het een religie. De groepen komen niet vaak nader tot elkaar. Zouden deze bevindingen indruk maken? Velen klampen zich blijkbaar graag vast aan de heersende dieethype: misschien geloven ze dat het dit keer écht waar is. Dat je zonder moeite die overtollige kilo’s kwijt raakt, of dat je energiek en gezond 90 wordt.

Ik geloof niet in de mooie verhalen. In het leven zoek ik graag af en toe de berm op, maar ten aanzien van eten lijkt de middenweg me een prima route. Dan krijg je van alles wat binnen. Zo blijft het risico beperkt dat je je helemaal stort op een bepaalde voedingsstof, waarvan nu nog niet bekend is dat die in grote hoeveelheden niet zo goed voor je is. Bovendien blijken gezondheidseffecten van voeding dus niet voor iedereen hetzelfde. Dingen zijn vaak niet zo universeel goed als we willen geloven.
De mentale rust die het oplevert als je niet de hele tijd met voeding bezig bent is lijkt me wél goed voor je. De term gezondheidsfreak vind ik daarom zo slecht nog niet.

Dit artikel verscheen op 21.03.14 ook op SciencePalooza.nl en volkskrant.nl