Reflexgedachte

Om te begrijpen hoe duurzaam gedrag gestimuleerd kan worden, las ik het eind vorig jaar verschenen Draaiboek Gedragsverande­ ring – De psychologie van beïnvloeding begrijpen en gebruiken van Sander Hermsen en Reint Jan Renes, beiden onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht. Conclusie: gedrag veranderen is moeilijk. Met name om mensen richting gedrag te sturen waar ze zelf geen belang bij hebben. Hoe trek je mensen over de streep? Ik vraag het Sander Hermsen. Hij denkt dat de meeste mensen de energie­ transitie naar een klimaatneutrale samenleving wel belangrijk vinden. Dat garandeert alleen niet dat ze ernaar zullen handelen.

Waarschijnlijk moet je accepteren dat niet iedereen wordt bereikt, of niet tegelijk. Stug volhouden kan een e ectieve strategie zijn; denk aan de al jaren lopende BOB­campagne of anti­rookcampagnes. “Je moet blijven hameren op dezelfde boodschap, op verschillende manieren, via verschillende ingangetjes”, weet Hermsen.

Draai het om

Henriëtte Prast kent strategieën die een brede groep mensen over de streep trekt. Bijvoorbeeld als het gaat om vlees eten. Dat is nu de norm in de samenleving, die op allerlei impliciete manieren wordt gecommuniceerd. Restaurants bieden meer vlees­ dan vegetarische opties en vlees vormt vaak het centrale element van een gerecht. Als je geen vlees wilt, moet je vaak je dieetwensen kenbaar maken. Draai het om, suggereert Prast: maak van vlees­ loos eten de standaardoptie en vraag mensen het door te geven als ze wél vlees willen eten. Het ErasmusMC in Rotterdam paste dit toe tijdens een jaarlijks diner: geen van de driehonderd genodigden vroeg om vlees. Prast schat in dat daarmee zo’n miljoen liter water is bespaard.

Hermsen vindt dat de overheid meer kan doen in het onder­ steunen van welwillenden bij het verschuiven van gedrag. En ja, dat kost geld, denk aan een beloning voor les mijden, subsidie voor huisisolatie of salderingsregelingen voor stroom opwekken met zonnepanelen. Wel ziet hij dat gedragsbeïnvloeding erg leeft bij de overheid. Ministeries hebben tegenwoordig Behavioural Insight Teams (BIT’s) die hen adviseren. De overheidscampagne uit de jaren ’90 met het bestra ende ‘Uw auto kan best een dagje zonder u’ was weinig succesvol, en deed burgers nauwelijks nadenken over hun gewoontegedrag. De BIT’s, overgewaaid uit Groot­Brittannië, passen gedragsinzichten toe. Zo wordt beleid e ectiever (zie kader). De overheid mag mensen maar beperkt belemmeren in hun keuzevrijheid. Volgens Hermsen pakken ze dat zorgvuldig aan: de overheid is er voor iedereen, dus gedrags­ beïnvloeding mag niet bepaalde groepen benadelen.

Wat levert het op

Terug naar de kleine kring: hoe kun je familie, vrienden en collega’s ertoe verleiden om net zo duurzaam door het leven te gaan als jij? Volgens Hermsen kun je mensen wel inspireren met gedrag, of ze laten zien hoe ze iets gemakkelijker kunnen doen. Maak het concreet. Ook e ectief: focus op wat een gedragsveran­ dering oplevert. Je huisgenoot aanspreken met ‘jij wilt toch ook een lagere energierekening?’ zal e ectiever zijn dan ‘doe die lamp uit!’. Constructieve feedback is oplossingsgericht, concreet en positief. Hermsen: “Gelukkig is het thema klimaat heel breed, dus er zijn altijd wel aspecten van energiebesparing of duurzaam gedrag die mensen aanspreken. Mis­schien is de vleeseter juist wel goed in het licht uitdoen en de koelkast sluiten.”

Reflecterend op mijn eigen gedrag besef ik dat ook ik het vingertje hef bij verkeerd gedrag. Maar het neerzetten van die oudpapierbakken valt onder het faciliteren van goed gedrag. En diverse oud­collega’s hebben gezegd dat ‘sinds ze mij kennen, ze nooit meer papier bij het gewone afval gooien en zuiniger met energie omgaan. Kleine moeite.’ Wie doet mee met het inspireren van anderen?